Nuafhocal na Bliana Nua

Aimsir na deimhneachta am na dearfachta. 

Saintí S'Againne

Bhí a fhios agam go raibh Daidí na Nollag trína chéile, an dtuigeann sibh. 

Bhí sé cloiste agam, ó fhear an tí, go raibh teachtaireacht curtha suas ag Saintí, ar an gcóras Northern Pulse, ag impí ar ghardaí na tíre súil a choinneáil amach do ghadaithe, mar, bíodh sé fíor nó ná bíodh, bhí sé den bharúil, b'fhéidir, go raibh duine éigin ag goid litreacha na bpáistí, ó tharla nach raibh sé ag fáil an oiread sin litreacha uatha, i mbliana. 

Rud éigin mar sin a chuala mé, d'fhéadfadh sé...

Pé scéal é, rinne mé an cás a fhiosrú, agus fuair mé amach go raibh páistí, fud fad an domhain, imníoch faoin Nollaig seo, seachas aon Nollaig eile. Bhí siad ag iarraidh bheith cúramach. Ní raibh a fhios acu an mbeadh sé sábháilte i mbliana, an dtuigeann sibh.

Bhuel, labhair mé le Gráinne Álainn Ní Fhátharta, chomh luath agus a thuig mé go bhféadfadh muid, b'fhéidir, cúnamh a thabhairt do Shaintí, agus thosaigh muid ag cur plean gnímh le chéile. 

Tá an jab déanta!

Maidin amárach, ar an gclár Iris Aniar, ar Raidió na Gaeltachta, seolfar an t-amhrán nua, Saintí S'Againne; amhrán a chum mise, amhrán a chuir Gráinne in eagar agus, le cúnamh ó dhaltaí  i nGaelscoil Riada, tá an t-amhrán (cosúil le Saintí agus a chairrín) réidh le dhul.

Más mian libh an t-amhrán, mise, Gráinne, agus dalta nó dhó ón nGaelscoil a chloisteáil ag labhairt faoin bhfeachtas fíorthábhachtach seo, mholfainn daoibh éisteacht leis an gclár, ar maidin. 

Clár speisialta don Nollaig, agus do pháistí, a bheas ann. Cloisfidh muid buaiteoir an chomórtais filíochta ag aithris an dán a bhua, casfaidh an file óg sin ar na soilse ar chrann Nollag an raidió, agus beidh Daidí na Nollag é féin ar an gclár! 

 Bhfuil do liosta-sa réidh, tá Saintí faoi réir... 

Lá an Altaithe

Tá a fhios agam nach ionann an bhliain seo agus blianta eile. Tá a fhios agam nach mbeidh daoine in ann a theacht le chéile mar is iondúil leo, ar an lá-mór-le-rá seo, thall ná abhus. Mar sin féin, díreoidh mé ar mo bheannachtaí.

Cibé áit ina mbeidh sibh, nó cibé bealach a bheas agaibh an lá seo a cheiliúradh, bainigí sult as, agus fanaigí slán sábháilte, a léitheoirí. Sin mo bheannacht. 

Inniu, tá cruinniú Zoom eagraithe ar mo mhuintir féin. Beidh sé deireanach anseo, luath go leor thall, ó thaobh ama de, ach, mar sin féin, beidh na teaghlaigh uilig ag teacht le chéile, ar ball. 

Fiú más go fíorúil féin é, beidh muid ag ceiliúradh le chéile, díreach mar a rinneamar do lá breithe mo mháthar i mbliana. 

Is féidir leis An Covid go leor damáiste a dhéanamh, a léitheoirí, ach déanfar chuile iarracht gan ligean dó aon damáiste a dhéanamh don dlúthcheangal agus don dlúthghrá atá againn dár ndream féin. 

Níl aon víreas in ann grá a scriosadh. Bainigí taitneamh as an lá, a chairde.

Smaointe Ag Rith

B'fhearr liom a bheith cineálta ná gránna.

Sin é a dúirt sí. Blianta fada ó shin. 

Comhrá a bhí ann, idir í féin agus bean eile, faoi bhás an fhir; andúileach a d'imigh ar shlí na fírinne, i bhfad roimh a am, shílfeá. 

Ní raibh sé fiú seasca bliain d'aois. 

Rug a chuid ólacháin ar a chroí, agus d'fháisc an bheatha as, mar gheall ar an drochbhail a bhí curtha ar na baill eile dá chorp.  

Ar feadh a shaoil, nuair nach pingin fanta aige le deoch a cheannach, cheannódh daoine eile deoch dó, nó thabharfadh siad deoch chun tí chuige, agus greim le hithe, mar go raibh trua acu dó.

Ní air atá an locht, an créatúr bocht.

Daoine cineálta. Ní raibh siad gránna. Tuigim a gcás. Ní raibh siad ag iarraidh go mbeadh sé ag fulaingt. 

Sa leaba a bhí sé, nuair a thángadar ar a chorp. 

Na daoine sin atá, fós, ag dul chuig cóisirí, tórraimh, sochraidí, gruagairí, seisiún óil, ag seasamh taobh le taobh le daoine, go poiblí nó go príobháideach, nuair a moltar nach bhfuil a leithéidí sábháilte, ní daoine gránna iad. 

Ar maidin, smaoiním ar an bhfear sin, fear a fuair bás roimh a am, ina leaba, leis féin, gan aon duine gaolta leis ina chuideachta. 

Níl rós gan dealg.

Seoid Náisiúnta

 

I láthair na huaire, tá fógra á chraoladh ar an teilifís, ó am go chéile, agus sin thuas ceann de na radhairc atá in úsáid agus tagairt á dhéanamh, is dócha, do 'seoid náisiúnta' eile, seachas, glacaim leis, an láithreoir agus an táirge atá á chur chun cinn san fhógra. 

An bhfeiceann tá aon údar baineann (nó aon leabhar Gaeilge) sa radharc... Edna O'Brien, Maeve Binchy, Máire Mhac An tSaoi, nó, mar shampla, Peig? 

Dé Céadaoin seo caite, ar an gclár Drivetime, bhí an t-ábhar Gender Balance of Cork Statues faoi chaibidil ag an láithreoir Sarah McInerney leis an gComhairleoir Shane O'Callaghan (Fine Gael), anseo, más mian libh éisteacht leis. 

Bhí an 'not a feminist' Comhairleoir Kieran McCarthy (Neamhspleách) ar an gclár, freisin.

Bhí Clr. O'Callaghan ag seasamh an fhóid maidir lena mholadh gur fir amháin (Michael Collins, Terence MacSwiney, agus Tomás Mac Curtain) a ba chóir a bheith mar ábhar do thrí dhealbh nua ar Patrick Street i gCorcaigh, sráid ar a bhfuil dealbh d'fhear eile, Fr. Mathew, cheana. 

Bhí an Clr. McCarthy ag insint dúinn faoin obair mhór a rinne mná an chontae i rith na réabhlóide, chomh maith céanna - eolas a chuala sé ó Anne Twomey, dar leis. 

Nuair a chuala mé an focal 'patriarchy' ó bhéal an láithreora eile ar an gclár, Cormac Ó hEadhra, rith sé liom nach sa stair amháin a coinníodh an phatrarcacht beo beathach ar feadh na mblianta, ach go bhfuil sí fós beo beathach sa lá atá inniu ann, ar bhealach amháin nó ar bhealach eile. 

Leathanach de Mo Shaol

Roinnt míonna ó shin, i Mí na Bealtaine, d'fhógair an Ray D'Arcy Show go raibh comórtas scríbhneoireachta á reáchtáil acu. D'iarr siad ag an lucht éisteachta cuimhní cinn a roinnt leis an gclár, i bhfoirm scéilín scríofa. 500 focal an t-uasmhéid a bhí ceadaithe. 

Fuair siad os cionn 2500 scéal. Fuair siad ceann uaimse. Bhí sé ar an ngearrliosta de scéalta a seoladh chuig na moltóirí Emer McLysaght, Donal Ryan, Emilie Pine, agus Eoin Colfer.

Cé nár bhain mé aon duais ar leith, nach mé a bhí sásta nuair a chuala mé go raibh mo scéalsa, agus 149 scéal eile ón gcomórtas, roghnaithe do leabhar nua, A Page from My Life, leabhar a bhí le seoladh le hairgead a bhailiú don charthanas LauraLynn. 

Is scéalta pearsanta iad, cuid acu a chuirfeadh duine ag gáire, cuid acu a chuirfeadh duine ag caoineadh, cuid acu a bhainfeadh geit as duine; scéalta suimiúla iad uilig, oscailt súl a bhí iontu uilig. 

Is féidir an leabhar a fháil ar líne anseo, más mian leat, nó is féidir leat é a ordú ó do shiopa leabhar áitiúil. Téann brabús an fhoilsitheora, Harper Collins Ireland, €3 ar a laghad, chuig an gcarthanas, LauraLynn. 

Tá an leabhar ag déanamh go maith, cheana féin, agus tá deis agaibh, más mian libh, vóta a chaitheamh don leabhar anseo, mar tá sé ar an ngearrliosta Best Irish-Published Book of the Year ag na An Post Irish Book Awards i mbliana - spriocdháta don vótáil 16 Samhain, mar sin tá dhá lá eile agaibh le vóta a chaitheamh. 

Is leabhar é a mholfainn mar bhronntanas Nollag, '...a timely reminder of the experiences and values that unite us, even as circumstances contrived to keep us apart.' 

Máirtín Tom Sheáinín

 

An Ródaí

 

(dán in ómós do Mháirtín Tom Sheáinín)

 

Thuig tú cás agus mórtas cine

An dream abhus an dream i gcéin

D’éist le scéalta chuile dhuine

Beag beann ar rachmas, cáil ná léann.

 

Bhí do bhá le tír is teaghlach

Bhí do thuiscint cothrom grinn

Cois amháin san am a caitheadh

Is cois eile ag siúl chun cinn.

 

Bhíodh do chomhrá réidh is stuama

Chuile cheist uait lán le meas

Fuair tú freagra ón mbéal tostach

Le do chineáltas gan cleas.

 

Chraol tú amhráin nua sean-nóis

Mhéadaigh cartlann, ceol is craic

Bhailigh chugat foghlaim shaolta

A fhormhór sin Tigh Mhichael Jack.

 

Thaisteal tú fud fad na tíre

Ag stiúradh leoraí, bus nó carr

Ach, sé do sheal istigh sa Ródaí

‘s ag láithriú Oireachtais, ab fhearr.

 

Thuig tú údar Chorn Uí Riada

Bhain tú fhéin an duais faoi dhó

Go deimhin, thuig tú daoine óg is aosta

B’in do bhua, a dhuine chóir.

 

Gan do thogha ná do rogha

Ní bheidh do ghlórsa ar an aer

Ach, tagann aois an phinsin

Roimh aois Choilm, faraor géar.

 

D’fhág tú slán ag Ardtráthnóna  

‘Níl aon mhaith déanta’ níl ‘by daid’

Aireoimid uainn do chur i láthair

Do theanga líofa…agus do  ‘hea!’

 

Go n-éirí an bóthar leat, a Ródaí

Fad saoil is sláinte, faoi rath faoi bhláth

Is thar rud ar bith eile ná déan dearmad

Go mbeidh ár mbuíochas leat go brách.