Féile Idirnáisiúnta Pan Cheilteach 2023

Is gearr uaim an bóthar go Ceatharlach, áit a mbeidh tús á chur leis an bhFéile Idirnáisiúnta Pan Cheilteach arís, amárach. Tá cóip den chlár le fáil anseo agus, mar a fheicfidh sibh, is clár iontach é. Comhghairdeachas leis na coistí uilig ó na tíortha Ceilteacha éagsúla - déanann sibh an-jab, a chairde!

Ní raibh an fhéile ar siúl le trí bliana anuas, mar gheall ar an diabhal sin Covid, ach mar a fheicfidh sibh ón gclár, beidh ceiliúradh á dhéanamh ar chuile ghné de chultúr na dtíortha Ceilteacha - ceol, scéalaíocht, damhsa, filíocht, amhráin, logainmneacha, scannánaíocht, seisiúin srl. - ón 11-16 Aibreán. 

Ag an gComórtas Amhránaíochta Idirnáisiúnta i mbliana, beidh dhá amhrán san iomaíocht don tír seo, an grúpa Encóre lena n-amhrán, Cion Cairde, (amhrán buaiteach na féile náisiúnta 2023) agus Gráinne Ní Fhatharta le hamhrán a chum mise, Mar a Bhíonn (amhrán buaiteach na féile náisiúnta 2020).  

Táim buíoch de choiste na Féile Idirnáisiúnta as an gcinneadh a rinne siad deis a thabhairt do na tíortha Ceilteacha éagsúla buaiteoirí na bliana 2020 a chur san áireamh sna comórtais, i mbliana. Go n-éirí go geal leo uilig!

Mo chuimhne, comhghairdeachas ó chroí leis an ngrúpa Encóre as an gcéad áit a bhaint ag an bhFéile Náisiúnta Pan Cheilteach i mbliana lena n-amhrán, Cion Cairde; le Sonny Casey a tháinig sa dara háit le Leon, leagan Gaeilge dá hamhrán, Lion; agus le hÉabha Breathnach a tháinig sa tríú áit lena hamhrán, Ó Neamh go Talamh. 

Bearna Idirghlúine

Bhí mé i gcomhrá le cailín óg, ceithre bliana déag d’aois, le gairid. Bhí tuairimí láidre stuama ag an gcailín céanna ar go leor ábhar, agus ba léir dom gur duine í a raibh fios a graithe aici agus, freisin, go raibh a fhios aici cá raibh a triall. Labhair muid faoina hábhair scoile, faoi spórt, faoina cairde agus faoi chairdeas, faoi dhrugaí, faoi alcól, agus faoina haidhmeanna. Nuair a dúirt mé léi go raibh an saol níos féaráilte ar mhná na linne seo ná mar a bhíodh fadó, baineadh siar aisti. Why? a d’fhiafraigh sí.

D’inis mé di faoi na constaicí a bhí romhamsa agus roimh mo mháthair, ar phósadh dúinn, agus faoin gcaoi ar caitheadh le mná le blianta fada: an mhíchothromaíocht agus éagothroime a mhair maidir le vótáil, pá, íocaíochtaí leasa shóisialaigh srl. D’inis mé di faoin gcaoi ar caitheadh le mná sna Magdalene Laundries, sna tithe tábhairne, sa mbaile; gan cead ag mná seo nó siúd a dhéanamh, tús áite i gcónaí ag na fir agus cumhacht dá réir. Tá cearta ag mná anois nach raibh acu fadó, a dúirt mé léi. Ní raibh a fhios aici tada faoin sean-am sin. Chuala mé an focal Really! uaithi, go minic.

Nuair a bhí mise ag fás aníos, labhraíodh mo thuismitheoirí agus mo Mhamó liom faoin saol mar a bhíodh sé acusan. Thuig mé cé dár díobh mo dhream agus d’fhoghlaim mé faoin saol crua a bhíodh ag mná, ach go háirithe. Thuig mé, luath go leor i mo shaol, go raibh mná in áit na leathphingine, gan cearta acu mar ba chóir; iad coinnithe faoi chois ag rialtas agus ag eaglais.  Ar ndóigh, tá go leor dul chun cinn déanta, ach tá go leor fós le déanamh; ní do mhná amháin, ach sin scéal eile.

Na tuismitheoirí óga atá ag cailíní agus buachaillí óga an lae inniu, tá seans ann nach bhfuil siadsan ar an eolas faoin gcaoi ar caitheadh le mná na nglún romhaibh, murar fhoghlaim siad faoi óna sinsir nó ar scoil. Tá fiú chuile sheans ann nach dtuigeann siad an croitheadh a baineadh as an gcóras nuair a toghadh an chéad bhean riamh, Mary Robinson, ina hUachtarán ar an tír seo, 33 bliain ó shin.

De réir a chéile, d’fheabhsaigh rudaí do mhná, a bhuíochas sin leis na mná cróga misniúla a chuaigh romhainn ach, fós fhéin, leantar le nósanna, gan smaoineamh. Cé go bhfuil rogha acu anois, bíonn mná óga fós ag scaoileadh lena sloinnte ar phósadh dóibh agus, níos minice ná a mhalairt, sloinne an fhir amháin a thugtar do pháistí. Nuair a d’fhiafraigh mé den chailín óg an raibh sé sin tugtha faoi deara aici, ní raibh. What if, arsa mé fhéin léi, a pale skinned person was marrying a dark skinned person, and only the dark skinned person was expected to change surname? Well, a d’fhreagair sí, that wouldn’t be right, at all!

************************************

Foilsíodh an t-alt seo sa Donegal News an tseachtain seo, san fhorlíonadh, Súil Thart.' Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge le Comhairle Contae Dhún na nGall eagarthóir an fhorlíonaidh. 

Irisleabhar Nua

Tá iris nua ag teacht ar an bhfód, an mhí seo. Mise bunaitheoir agus eagarthóir na hirise, I nDáiríre, agus beidh mé ag súil go mór le bhur gcuid tacaíochta, a léitheoirí; níl oiread is pingin rua faighte agam ó aon fhoras ná ó aon eagras eile a thacaíonn, go hiondúil, le cur chun cinn na Gaeilge, fiú más lagiarracht fhéin a bhíonn i gceist.

Gaeilge príomhtheanga na hirise, ar ndóigh, cé go nglacfar le hanagraim Bhéarla fad is go gcuirtear leagan Gaeilge den anagram ag bun an leathanaigh. Ní dhéanfar cinsireacht ar aon ábhar, mar a tharlaíonn ar chuid de na meáin shóisialta, ach ní cheadófar aon ábhar a thaispeánann aon chlaontacht ar bhealach amháin nó ar bhealach eile, fiú más tuairisc thomhaiste atá ann, ar fhaitíos na bhfaitíos.

Beidh mionscrúdú á dhéanamh agam ar aon ábhar a bhaineann le fíricí an tsaoil, cé go nglacfar le hailt le cuma na comhcheilge orthu, FAD IS go bhfuil nasc idirlín ar fáil a dhearbhaíonn fírinne na comhcheilge. Caithfear a bheith féaráilte, an dtuigeann sibh, agus súil ghéar a choinneáil ar an scríbhneoir a bhíonn ag iarraidh an dallamullóg a chur ar léitheoir.

Mar is eol daoibh, tá cancráin agus gearánaithe ar fud na háite, agus níl mise ag iarraidh droch-chlú a tharraingt sa mullach ar mo dhea-cháil. Táthar ann nach n-aithníonn an difear. Caithfear a bheith cúramach, na laethanta seo, agus beidh orm tuairimí láidre scríbhneoirí a mheas, roimh ré, sula ndéanfaidh mé cinneadh maidir le hábhair bhliantúil na hirise. Ní bheinn ag iarraidh lucht tacaíochta aon uachtarán (iar nó ann), a chur ó dhoras, mar shampla, mar teastaíonn síntiúsóirí uaim, go géar.

Ar an ábhar sin, a chairde, más mian libh tacú liom, bheinn thar a bheith buíoch as bhur gcúnamh, le bhur dtoil. Is féidir liom síntiús a ghlacadh uaibh agus, mura miste libh, b’fhearr liom airgead tirim a fháil, seachas mo chuid sonraí bainc á fhágáil anseo ar an idirlíon. Más mian leat cuidiú liom (teastaíonn cuidiú uaim, go géar), seol ríomhphost chugam ag miseaine@amadánaibreáin.ie agus déanfaidh mé chuile iarracht an cuidiú sin a fháil.

Lá Fhéile Vailintín

Dán beag daoibh, ar maidin, a léitheoirí. Bainigí sult as an bhféile!

Mo Ghrá,

is tú mo dhán,

an lán i mo stad, 

an tsábháil i mo shlad,

an cara i mo chúirt, 

an sólás i mo bhuairt, 

 

an dian i mo chúram, 

an lia i mo thuairim,

an laghad i mo lucht,

an saibhreas i mo bhocht,

an preabadh i m'ucht, 

an maisiúchán ar mo nocht,

sin tusa, mo ghrá. 

Blagmhíreanna eile faoin bhféile le léamh anseo. 

An dán ón leabhar Mise Áine; An Bhean Istigh (Cló Iar Chonnacht (2017)).

Na Seacht mBreáichte

Sin ceann de na seacht mbreáichte, a d’fhógair sé. Bhíomar inár suí sa seomra suite, ag breathnú ar an teilifís; mise, eisean agus a bhean chéile, cuairteoirí as Conamara a bhí ag fanacht liom don deireadh seachtaine. Céard sa diabhal iad na seacht mbreáichte, a d’fhiafraigh mé de, agus cén ceann acu atá feicthe agat? Breathnaigh ar an mbean sin atá ag caint ansin, a d’fhreagair sé, agus méar á díriú aige i dtreo na teilifíse, tá súile ar chruth almóinne aici agus sin ceann de na seacht mbreáichte.

Ar ndóigh, cuireadh neart ceisteanna air, ina dhiaidh sin, mar chuir mise, agus a bhean chéile, an-suim go deo sna breáichte céanna; an ceann a bhí luaite aige agus na sé cinn eile nach raibh ar eolas againn, ar fhaitíos na bhfaitíos go raibh siad againn, i ngan fhios dúinn fhéin, an dtuigeann sibh. Ní raibh an fear bocht ar an eolas fúthu uilig, dar leis fhéin, ach dúirt sé go raibh sé cloiste aige go raibh bricíní, fabhraí fada agus séanas ar liosta na mbreáichte, chomh maith. B’shin ceithre cinn as seacht gcinn. Ní raibh sé cinnte faoi na cinn eile, ach cheap sé go raibh dath gruaige ar cheann acu, freisin.

Tá teagmhálaithe agam (cairde, go deimhin) ar a dtugaim ‘An Dream Thiar.’ Ina measc sin, tá daoine atá i bhfad níos eolaí ná mise ar chúrsaí a bhaineann leis an sean-am, le saíocht, le seanfhocla, le nathanna agus le nósanna a théann i bhfad siar. Bhí mé ar an bhfón leo, breá luath, an mhaidin dár gcionn. Céard iad na seacht mbreáichte, a d’fhiafraigh mé díbh? De réir a chéile, cuireadh tuilleadh le liosta na breáthachta: súile gorma le gruaig dhorcha, nó súile donna le gruaig fhionn; loigíní, bricíní, fabhraí fada, ball dobhrán nó ball seirce, súile ar chruth almóinne, agus séanas. Go bhfios dom, is mná amháin a bhí luaite leis na breáthachtaí, ach d’fhéadfainn a bheith mícheart faoin méid sin.

Pé scéal é, rith sé liom gur suimiúil an rud é go raibh breáthacht an duine luaite lena ndreach san am a caitheadh. Sa lá atá inniu ann, déantar aerscuabadh ar phictiúir d’fhir agus do mhná in irisí, agus feictear daoine ar na meáin shóisialta ag cur ‘cuma na maitheasa’ orthu fhéin, go minic; cuid acu ag baint úsáide as aipeanna a dhéanann eagarthóireacht ar phictiúr; cuid eile a théann faoi scian ar mhaithe lena gcoincheap áilleachta, nó a bhaineann úsáid as líonaigh dheirmeacha nó Botox agus a leithéidí le hiad fhéin a dhéanamh níos tarraingtí, más fíor.

Meas tú an bhfuil an t-am a caitheadh fós i gceannas ar an am i láthair? An bhfuil na sean-nósanna fós beo beathach, agus nach bhfuil ann, sa lá atá inniu ann, ach go bhfuil sé ar ár gcumas bealaí a aimsiú leis na seacht mbreáichte a chruthú mura bhfuil siad againn cheana féin?

**********************************

Foilsíodh an t-alt seo sa Donegal News an tseachtain seo, san fhorlíonadh 'Súil Thart.' Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall, eagarthóir 'Súil Thart.'

Féile Pan Cheilteach 2023

Tá sí ar ais!

16 amhrán atá ar an ngearrliosta, i mbliana, agus guím gach rath ar na hiomaitheoirí uilig. Beidh an comórtas ar siúl sa Visual i gCeatharlach ar an 28 Eanáir. Tá na sonraí ón bpreaseisiúint, faoin gcomórtas agus faoi na rannpháirtithe agus na hamhráin, le léamh, thíos. 

Tá áthas orm a rá go bhfuil amhrán nuachumtha liom fhéin ar an ngearrliosta don Chomórtas Náisiúnta Amhrán Nuachumtha i mbliana; amhrán a chum mé faoin ngalar Alzheimer atá ann, agus táim buíoch de m'amhránaí, Domhnall Ó Braonáin, agus de Bhróna Ní Cheallacháin agus d'Éadaoin Nic Dhonnacha, as a bheith sásta an t-amhrán a chur i láthair ar mo shon. 

Táim buíoch de na hurraitheoirí as an deis seo a thabhairt dúinne, lucht scríofa na n-amhrán Gaeilge, ár gcuid amhrán nuachumtha a chur i láthair lucht éisteachta, agus táim fíorbhuíoch don fhoireann uilig i nGlór Cheatharlach as an méid oibre a dhéanann siad ar ár son, agus ar son na teanga. 

                             **********************                                    

Reachtáilfear Comórtas Náisiúnta Amhrán Nua-Chumtha Pan Cheilteach 2023 in Amharclann GB Shaw, Ceatharlach oíche Dé Sathairn, 28ú Eanair ag 8.00i.n. As breis is 30 iarratas san iomlán don chomórtas i mbliana, tá 16 amhrán den scoth roghnaithe don ghearrliosta le bheith páirteach sa chraobh.  

I measc na n-amhrán ar an ngearrliosta tá cinn as Co. na Gaillimhe, Dún na nGall, An Iarmhí, Baile Átha Cliath, Corcaigh, Muigheo, Cill Chainnigh agus Ceatharlach.

Cuirfear na hamhráin i láthair beo ar an 28ú Eanair i gCeatharlach os comhair lucht féachana. ‘Siad na moltóirí ar an oíche ná an t-amhránaí aitheanta Aoife Scott, Emer O’Flaherty a bhuaigh an comórtas náisiúnta agus idirnáisiúnta sa bhliain 2017 len a hamhrán “Taibhse” agus an ceoltóir agus amhránaí Fiach Ó Muircheartaigh. Mar is gnáthach beidh an ceoltóir agus léiritheoir Ollie Hennessy ina stiúrthóir ceoil ar an gcomórtas.  

Measfar na hamhráin ar fheabhas na bhfocal, an ceol agus an cur i láthair. Osclófar na doirse ag 7.30i.n. agus cuirfear tús le himeachtaí na hoíche ag 8i.n. Beidh fáilte roimh chách. Cead isteach €12 agus beidh ticéid ar fáil ag an doras.

IMRO agus Comhairle Chontae Ceatharlach atá ag déanamh urraíochta ar an gcomórtas náisiúnta i gcomhar le Gael Linn, Foras na Gaeilge, Pan Cheilteach agus Glór Cheatharlach. Bronnfar trí dhuais ar an oíche le €100 don tríú háit; €200 don dara háit; agus €1,000 móide an trófaí náisiúnta don chéad áit. 

Rachaidh an t-amhrán buacach ar aghaidh chun ionadaíocht a dhéanamh ar son na hÉireann ag an gComórtas Idirnáisiúnta i rith na Féile Idirnáisiúnta Pan Cheilteach a bheidh ar siúl i gCeatharlach um Cháisc. Beidh an t-amhrán in iomaíocht ansin leis na hamhráin náisiúnta nua-chuntha eile roghnaithe ag Alba, an Bhreatain Bheag, Oileán Mhanainn, an Choirn agus an Bhriotáin agus iad go léir ag súil le trófaí Pan Cheilteach 2023 agus príomhdhuais na féile €1,500 a thabhairt leo.  

Glór Cheatharlach atá ag eagrú an chomórtais náisiúnta. 

Is féidir tuilleadh eolais a fháil ó Bríde ar 087 2857048, Emma ar 085 1340047 nó seol rphost chuig pancelticcarlow@gmail.com 

*******************************

Na hIomaitheoirí

1. Amhrán / Song: “Taibhse” Cumadóir / Composer: Ann-Marie O’Connor (An Spidéal, Co. na Gaillimhe) Cur i láthair / Performed by: Ann-Marie O’Connor

2. Amhrán / Song: “Sean Phianta” Cumadóir / Composer: Ruairí Mac Con Iomaire (Ros a Mhíl, Co. na Gaillimhe) Cur i láthair / Performed by: Ruairí Mac Con Iomaire

3. Amhrán / Song: “Ceol na Mara” Cumadóir / Composer: Brí Carr. (Leitir Ceanainn, Co. Dhún na nGall) Cur i láthair / Performed by: An Chrannóg, Gaoth Dobhair

4. Amhrán / Song: “Fill ar an Iarthar” Cumadóir / Composer: Caitríona Lane. (Letterfrack, Co. na Gaillimhe) Cur i láthair / Performed by: Caitríona Lane

5. Amhrán / Song: “I gCónaí Ann” Cumadóir / Composer: Emma Ní Mhairtín. (Leitir Ceanainn, Co. Dhún nan Gall) Cur i láthair / Performed by: Emma Ní Mhairtín & Cairde

6. Amhrán / Song: “Ach Níl Fhios Agam”. (Cluain Dolcáin, Baile Átha Cliath) Cumadóir / Composer: Aidan Cranny, Damien Mac Gabhann, Aileen Treanor Cur i láthair / Performed by: Aidan Cranny, Damien Mac Gabhann, Aileen Treanor

7. Amhrán / Song: “Lorganna ar an nGealach” Cumadóir / Composer: Sarah Keane. (Muigheo) Cur i láthair / Performed by: Rowlette

8. Amhrán / Song: “Ag Imeacht” Cumadóir / Composer: Áine Durkin. (Bun Cranncha, Co. Dhún na nGall) Cur i láthair / Performed by: Domhnall Ó Braonáin le Bróna Ní Cheallacháin & Éadaoin Nic Dhonncha. 9. Amhrán / Song: “An Bád Scairdhéanta” Cumadóir / Composer: Mairéad Ní Chríodáin. (Corcaigh) Cur i láthair / Performed by: Mairéad Ní Chríodáin

10. Amhrán / Song: "Tonnta na mBréag” Cumadóir / Composer: Éanna Ó Casaide. (Burnchurch, Co. Chill Chainnigh) Cur i láthair / Performed by: Grúpa Burnchurch

11. Amhrán / Song: “Rince Brian” Cumadóir / Composer: Sharon Ní Chuilibín. (Béal an Átha, Co. Mhuigheo) Cur i láthair / Performed by: Sharon Ní Chuilibín

12. Amhrán / Song: “Cion Cairde” Cumadóir / Composer: Melíosa Breathnach & Clár Ní Dhuinn (Ceatharlach) Cur i láthair / Performed by: EnCóre

13. Amhrán / Song: “I Mo Lámha” Cumadóir/Composer: Naosan Moore & Max Steffens. (Muileann gCearr, Iarmhí) Cur i láthair/ Performed by: Naosan Moore & Max Steffens

14. Amhrán / Song: “Leon” Cumadóir / Composer: Sonny Casey (Béal an Daingin, Co. na Gaillimhe) Cur i láthair / Performed by: Sonny Casey

15. Amhrán / Song: “Is Mise do Chúis” Cumadóir/Composer: Brí Carr Caela Carr. (Leitir Ceanainn, Co. Dhun na nGall))

Cur i láthair / Performed by: Cairde le Chéile

16. Amhrán / Song: “Ó Neamh go Talamh” Cumadóir / Composer: Éabha Breathnach (An Cheathrú Rua, Co na Gaillimhe Cur i láthair / Performed by: Éabha Breathnach

Cuirtíní Éadroma

I mBarda na gCnámh Briste san ospidéal a bhí siad. Ceathrar acu, cnámha briste ina gcosa ag triúr acu, cnámh bhriste ina lámh ag duine amháin. Bhí siad uilig théis dhul faoin scian, an lá sin. Bhí siad uilig i bpian. Bhí an t-altra an-chineálta leo. 

Is gearr go mbeidh an lia thart le labhairt libh, a dúirt sí.

Bhí go leor ceisteanna acu uilig don lia. Bhí a fhios ag an altra é sin. Cén uair a laghdódh an phian? An gcneasóidh an chnámh? Cén uair a bheas mé in ann dul abhaile? An mbeidh mé ceart go leor, amach anseo? Bhí na ceisteanna céanna cloiste go mion minic aici siúd. 

Go deimhin, bheadh na ceisteanna céanna le cloisteáil ag chuile dhuine sa mbarda nuair a thiocfadh an lia, mar nach raibh tada idir na leapacha ach cuirtíní éadroma nár choinnigh ach méid áirithe faoi cheilt. Dá mba mhian leis na hothair, is dócha go bhféadfadh na cuirtíní sin a bheith tarraingthe siar ar fad, ach ní chuile dhuine a bheadh in ann é sin a dhéanamh. Theastódh tacaíocht de shaghas éigin.

Bhí sé deireanach san oíche nuair a thosaigh an lia ar a chamchuairt. Cé go raibh an príomhsholas múchta faoin am sin, bhí na hothair fós ina ndúiseacht; solas beag ag lasadh taobh na leapa acu a d’fhéadfaí a fheiceáil trí na cuirtíní. D’fhreagair an lia ceisteanna lucht na gcos briste, ceist i ndiaidh ceiste, duine ar dhuine. Bhí sé ar tí imeacht, nuair a luaigh an t-altra bean an rosta bhriste leis.

She can walk..,  arsa an lia, agus amach an doras leis.

Chloisfeá biorán ag titim. Ní raibh focal ó aon duine acu; ní ón altra, ní ó othair na gcos briste. Ní dúirt bean an rosta bhriste tada, ach an oiread. Bhí a fhios aici gur chuala lucht an bharda an méid a dúirt an lia, mar chuala sise an méid a dúirt seisean leosan. Ní stopann cuirtíní éadroma focla.

Céard ba chúis leis an méid a tharla? B’fhéidir go raibh an lia bocht tuirseach traochta théis a lá oibre? B’fhéidir nach raibh scil aige ach amháin i gcneasú chnámh na gcos? B'fhéidir gurb éard a bhí i gceist aige ná go bhféadfadh an bhean an t-ospidéal a fhágáil ar an bpointe boise dá mba mhian léi? Faraor, leis na cuirtíní sa mbealach air, ní fhaca sé, b’fhéidir, go raibh sí ceangailte le diltálaire a bhí líonta le pianmharfóirí agus nach bhféadfadh sí bogadh, anonn ná anall. 

Cibé scéal é, rinneadh neamhaird di. Níor chuir sí aon cheist. Ní bhfuair sí an deis. B’fhéidir nárbh fhiú deich dtriuf a ceisteanna? B’fhéidir nárbh fhiú mórán í fhéin? Ní raibh a fhios aici. Ní dúirt sí tada. Níor laghdaigh a himní. Ní bhfuair sí aon sólás.

Má tá fonn orainn rúin nua a bheith againn don bhliain nua seo, b’fhéidir go mbeadh sé níos deise, níos tuisceanaí, gan neamhaird a dhéanamh don duine ciúin, ach ceist a chur air nó uirthi,

an bhfuil tú ceart go leor?

Is iomaí briseadh nach féidir a fheiceáil. B’fhéidir go mbeadh cuid den leigheas i bhfocla cineálta.