Litreacha

Cheannaigh mé bloc scríbhneoireachta an lá cheana, ceap páipéir A5, ina bhfuil ochtó leathanach línithe; Ruled Writing Pad atá scríofa ar an gclúdach.

Ní raibh bloc scríbhneoireachta sa teach seo le fada, cé go mbínn ag baint úsáide as a leithéidí go rialta, blianta ó shin, sular thosaigh fás rábach na teicneolaíochta. Lena theacht sin, fágadh peannaireacht in áit na leathphingine agus tháinig méarchláir agus ríomhphoist chun cinn. Bhí peann agus pár caite go leataobh.

Ní d’aon turas a stop mé ag scríobh litreacha. De réir mar a bhí na blianta ag dul thart, fuair formhór na ndaoine ar m’aithne ríomhaire nó fón póca, agus seachas litreacha a scríobh, thosaigh siad ag téacsáil nó ag seoladh ríomhphost chugam. Fuair siad freagra uaimse ar an gcaoi chéanna. Bhí ré na peannaireachta thart. Bhí an méarchlár níos sciobtha; níos mire ar go leor bealaí, ach sin scéal eile!

Le scéal gearr a dhéanamh níos faide, rith sé liom ag tús na seachtaine seo go bhfuil daoine fós ann nach mbaineann, nó nach mbainfeadh, úsáid as ríomhairí le ríomhphost a sheoladh; daoine nach mbainfeadh úsáid as fón póca, b’fhéidir, ach amháin le labhairt le duine éigin. An bhfaigheann a leithéidí sin litreacha scríofa níos mó? Thug an smaoineamh sin siar mé ar bhóithrín na smaointe.     

Fadó, fadó, fadó, nuair a bhog mé go Dún na nGall as Conamara, am nach raibh iomrá ar ríomhaire ná ar fhón póca, bhínn ag súil le litreacha rialta a fháil ó mo mhuintir thiar sa mbaile. Bhí mé uaigneach. D’airigh mé uaim iad, go mór. Bhíodh m’athair iontach ag scríobh litreacha, agus scríobh sé chugam, go minic. Bhíodh a chuid litreacha lán le brí, craic agus scéalta; scéalta faoin saol thiar sa mbaile, agus níos déanaí arís, nuair a bhog sé fhéin agus mo mháthair go Meiriceá, scéalta faoin saol thall. Choinnigh mé na litreacha sin. Scríobhadh iad, ina chuid peannaireachta, le grá.

Faraor, níl aon litir faighte agam uaidh, le fada an lá. Fuair sé bás, fiú sula raibh deis ag mo pháistí fhéin aithne a chur air. Nuair a léim na litreacha sin anois, tugann siad sólás dhom. Leagaim mo lámh ar an litir, ar na focla a scríobh seisean lena lámh fhéin. Ag an nóiméad sin, bíonn ceangal agam le m’athair, ceangal nach féidir a fháil ó théacs ná ó ríomhphost.

Tá an bloc scríbhneoireachta ceannaithe. Tá litreacha le scríobh. Tá ceangail de mo chuid fhéin le cruthú agamsa.

*****************

Foilsíodh an scéal seo sa Donegal News an mhí seo caite, san fhorlíonadh Súil Thart. Is é Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall, eagarthóir an fhorlíonaidh. 

Oireachtas na Samhna?

Tá a fhios ag an domhan mór go bhfuil muid uilig curtha trína chéile ag an bpaindéim. Tá a fhios againn, freisin, go bhfuil an scéal ag dul in olcas ar fud na tíre, rud a fhágann go gcaithfear breathnú chun cinn, go háirithe nuair atá laethanta speisialta, ócáidí nó féilte is a leithéidí á bpleanáil againn.

Le contúirt an chealaithe a sheachaint, tá lucht an oireachtais tar éis cinneadh a dhéanamh an fhéile a thabhairt chun tosaigh i mbliana agus, ar eagla na heagla, beidh formhór na n-ócáidí ealaíonta ar siúl an mhí seo, seachas i Mí na Samhna, mar shampla.

Mar gheall air sin, tá siad faoi bhrú ama, agus tá siad ag iarraidh ar iomaitheoirí na gcomórtas éagsúil a n-iarratais a sheoladh isteach chucu, chomh luath agus is féidir. Tá sonraí teagmhála na féile áirithe seo ag bun an leathanaigh ach, roimhe sin, tá sé tábhachtach, dúradh, go dtuigfeadh na hiarrthóirí gur gá cloí leis na coinníollacha coróinvíreasacha a bheidh leagtha síos do na comórtais ardáin, mar a leanas,

beidh damhsa ar an sean-nós ceadaithe beo ar ardán an Ionaid, ach beidh ar na hiomaitheoirí an damhsa a dhéanamh taobh thiar d’fhál gloine, iniamh atá deartha go speisialta don stáitse san Ionad, le nach mbeidh anáil an iomaitheora in ann aon teagmháil a dhéanamh leis an lucht féachana. Beidh na ceoltóirí a bheidh á dtionlacan ar chúl an stáitse, ach beidh siad le feiceáil ar scáileán mór, taobh thiar den damhsóir;

lúibíní, scéalaíocht, agallamh beirte srl., a bheith réamhthaifeadta ag na hiomaitheoirí, agus an físeán sin a sheoladh chuig oifig na féile lena n-iarratas. Beidh an físeán le feiceáil agus le cloisteáil ar scáileán mór, thuas ar an stáitse, am a iarrfar ar na hiomaitheoirí seasamh os comhair an scáileáin agus beolbheachtú a dhéanamh ar an saothar teilgthe. Ní cheadófar aithris bheo ar fhaitíos go spréifí frídíní ar an lucht éisteachta;

maidir le hamhránaithe an Choirn, ó tharla go mbeidh na hiomaitheoirí ag baint úsáide as an ardán céanna a bheidh in úsáid ag na damhsóirí rompu, beidh rogha acusan an fál gloine a úsáid agus an t-amhrán a chasadh beo, nó is féidir leo réamhthaifead den amhrán a sheoladh lena n-iarratas, am a mbeidh deis acu beolbheachtú a dhéanamh a fhad is atá an t-amhrán le feiceáil agus le cloisteáil ar an scáileán.  

Más mian leat bheith páirteach in aon cheann de na comórtais, nó más mian leat ticéad a cheannach don oireachtas ar leith seo, nó le tuilleadh eolais mar seo a fháil nó a sheachaint, seol ríomhphost chuig amadán@Aibreáin.ie.

Cinnín Óir - An Fíorscéal

Ní mó ná sásta a bhí Cinnín Óir. Tinn tuirseach a bhí sí, go deimhin. An seanscéal céanna, arís is arís eile, le beagnach dhá chéad bliain anuas. Aon uair, nuair a chuirtí in aithne í d’aon duine, sí an cheist ceannann céanna a chuirfidís uilig uirthi chomh luath a chloisfidís a hainm – Ó, tusa an cailín a bhris isteach i dteach na dtrí bhéar, nach tú?

Go dtarrthaí Dia sin, a déarfadh sí faoina hanáil. Tá sé blianta ó tharla an eachtra sin, agus tá daoine fós ag caint faoi! Nach raibh a téarma príosúnachta curtha isteach aici? Briseadh agus iontráil. Sé mhí i bpríosúin gearrtha mar phionós uirthi. Ní raibh Daidí Béar róshásta leis sin. Ar m’anam ní raibh. Níor leor é mar phionós, dar leis.

Bhí Cinnín Óir spréachta. Nach é fhéin a d’fhág an teach gan glas a chur air! Ghlac sise ansin gur cuireadh a bhí ann don té a bheadh ag dul thar bráid, an té óna dteastódh greim le n-ithe nó le n-ól, b’fhéidir, nó le sos beag a thógáil. Chuirfeadh sé soir thú, a déarfadh sí léi fhéin. Ní bhíonn locht riamh ar na fir, ach, go bhfóire Dia ar aon bhean a bhfuil gruaig fhionn uirthi. Níl i ndán di ach milleán agus mallacht. Bhí fiú leabhar scríofa faoin eachtra. Fear eile ag aithris ar an scéal. Nach beag a bhí le déanamh aige!

Ina ráiteas tionchair íospartaigh, mhaígh Daidí Béar go raibh an eachtra ag teacht idir é fhéin agus codladh na hoíche, gan trácht ar an drochbhail a fágadh ar an mBabaí Béar; an créatúirín céasta ag tromluithe ó shin. Chuile oíche beo, drochbhrionglóid i ndiaidh drochbhrionglóide, dar leis. Faoin am seo, is ar Mhamaí Béar a bhí an giúiré ag breathnú; í ag cuimilt a súile go héadrom le naipcín, amhail is go raibh an scéal dá crá. Ba cheart í a ainmniú do na hOscars, a cheap Cinnín Óir. Aisteoir den scoth í!

Mar sin fhéin, bhí trua ag Cinnín Óir do Mhamaí Béar. Cé nach dúirt sí tada lá na cúirte, bhí sé tugtha faoi deara aici, agus í ag guairdeall thart ar fud an tí an lá úd, nach raibh Daidí Béar agus Mamaí Béar ina gcodladh le chéile, beag ná mór. Leaba an duine a bhí acu. Ní aon ionadh go raibh Mamaí Béar ag caoineadh.

An méid sin ráite, ní raibh gá di ‘raicleach de bhlonde’ a ghlaoch ar Chinnín Óir os comhair an ghiúiré. Níor chuidigh sé sin le cás Chinnín Óir, beag ná mór, dar lena dlíodóir. Mhol an dlíodóir céanna di gan tada a rá faoi thada, ach a béal a choinneáil dúnta. Mar is cóir do chailíní beaga béasacha, a dúirt sé. Neamhionannas, a cheap Cinnín Óir. Fear ag tromaíocht ar bhean, mar is iondúil.

Ach, b’in an t-am sin. Bhí cearta ag mná anois. Bhí sé thar am aici labhairt amach, agus a scéal fhéin a insint. Scríobhfadh sí faoi ar na meáin shóisialta. Gheobhadh sí cluas éisteachta ansin. Bhí a fhios ag an domhan mór go raibh iomlán na fírinne, agus an fhírinne amháin, le léamh ar na meáin sin. Ach, ar dtús, bhí ocras uirthi, agus bhí doras oscailte thall ansin, le boladh breá bracháin ag teacht ina treo…

**************************

Foilsíodh an scéal seo sa Donegal News, anuraidh, san fhorlíonadh 'Súil Thart.'

Is é Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall eagarthóir an fhorlíonaidh. 

Lá an Phaoraigh

Níl a fhios agam cé chomh minic is a dúirt mé 'beidh lá eile ag an bPaorach' anuraidh, ach dúirt mé é go han-mhinic, faraor. 

I mbliana, cé nach bhfuil ach tús curtha leis an mbliain nua le trí lá anuas, tá Oimiocrón ag scaipeadh fud fad na háite. Is féidir linn pleananna a dhéanamh, ar ndóigh, rud a rinne mé fhéin, sách minic, anuraidh, nuair a ceadaíodh a leithéid...turas anseo, tae ansiúd, dinnéar nó dhó pleanáilte le daoine muinteartha liom atá chomh cúramach faoin víreas is atá mé fhéin...ach, ní mar a síltear a bítear. 

Mar a tharla anuraidh, ní féidir a bheith cinnte cén toradh a bheas ar aon phlean i láthair na huaire. Ní féidir linn a dhéanamh ach a bheith ciallmhar agus cúramach, agus gan aon cheo a dhéanamh a chuirfeadh aon duine eile i mbaol, nó a chuirfeadh le líon na gcásanna atá sna hotharlanna. Mo thrua iad na haltraí agus na dochtúirí, agus na hothair bhochta a rinne chuile iarracht an víreas a sheachaint. 

Faraor, tá go leor daoine tinn tuirseach de na srianta. Agus, ar ndóigh, tá séantóirí fós thart. Níor athraigh mise m'intinn fhéin ar an ábhar ó thús na paindéime. Creidim fós an méid a dúirt mé i mo dhán, An Séantóir. Beidh mé cúramach go mbeidh bealach as ann. 

Is cuma leis an víreas faoi phleananna, cheapfainnn, ach bheinn den bharúil, dá mbeadh guth aige, go mbeadh sé breá sásta go bhfuil daoine ann atá tinn tuirseach de na srianta, agus bheadh sé an-mhór leis na séantóirí. Níl uaidh ach neamhaird, cheapfainn. Slíodóir cruthanta athraitheach, brábúsaí ag tapú gach deis. Is fearr gan aon deis a thabhairt dó. 

Idir an dá linn, beidh pleananna  á gcur i dtoil a chéile agam. Beidh mé ag cloí le moltaí...masc, scaradh sóisialta, lámha nite go minic, mar is gá. Más gá rud éigin a chur ar ceal, glacfaidh mé leis. Cén mhaith a bheith cantalach, mar ní athróidh sé sin aon scéal, ach amháin go gcuirfidh sé go mór le scéalta chailleach an uafáis. 

Má theipeann orm mo phleananna a chur i gcrích, nach cuma! Beidh lá eile ag an bPaorach. 

Beannachtaí na bliana nua oraibh go léir, a léitheoirí. 

Barróga na Nollag

Níl duine ná deoraí ina suí sa teach seo, fós, ach mé fhéin. Is gearr uaim an trup, an torann, an callán. Táim ag súil go mór leis.

I mbliana, beidh na garpháistí uilig anseo, agus níl aon bhronntanas ar domhan níos deise ná barróg ghrámhar pháiste. Cheil an coróinvíreas na barróga sin, le fada, ach tá an féinleithlisiú riachtanach déanta, agus tá na barróga ag teacht go fial flaithiúil le cúpla lá anuas. 

Ag an am seo den bhliain, ach go háirithe, tagann na daoine seo chun cuimhne. Smaoiním oraibhse, a léitheoirí, agus ar na daoine seo. Seolaim barróga fíorúla. 

Nollaig shona, a chairde. 

                                           ****************************

Maidir le barróga, beidh saothar uaim le cloisteáil ar Raidió na Life ag 11:00 i.n. inniu, ar an gclár, Cuimhní na Nollag. Beidh giotaí eile ar an gclár ó Réaltán Ní Leannáin, Síle Ní Ghallchóir, Alison Martin, Ciarán Ó Maitiú, Máire Dinny Wren, Darren Ó Riagaín, agus beidh ceol le cloisteáil ó Aoibheann Devlin, Aran Corcoran, Gluas & Traic.

An Eilifint

Bhí dearmad glan déanta agam den eilifint. Go dtí an tseachtain seo caite, nuair a tháinig sí ar ais, gan súil ar bith agam léi.

Bhíodh sí linn ar feadh blianta fada, nuair a bhíodh mo pháistí fhéin ina bpáistí. Thiocfadh sí linn sa charr, go rialta, agus bhíodh sí linn ag dul chuig an siopa, nó ar laethanta saoire, ach go háirithe. Go deimhin, áit ar bith ina raibh mise agus na páistí ag taisteal le chéile, ní raibh an eilifint i bhfad uainn.

Ar ndóigh, níor thug na páistí í faoi deara. Ní raibh aon duine in ann í a fheiceáil ach mise.

Tá neart bealaí ann le heilifint a choinneáil i bhfolach, seans, ach is é an cleas as a mbainfinn fhéin úsáid ná cinnte a dhéanamh de go raibh mé ag labhairt le daoine soineanta, daoine a chreidfidh gach scéal áiféiseach as mo bhéal...am ar bith a raibh gá le haird a tharraingt i dtreo eile, abair.

Nuair a bhíodh sé ina réabadh, na páistí in adharca a chéile, ag argóint faoi rud éigin, bíodh muid i gcarr nó i gcruachás éigin eile ag an am, déarfainn,

‘Look! Where did that elephant come from?’

Ar ndóigh, ní shínfinn mo mhéar in aon treo. B’in an cleas. Stopfadh an réabadh, ar an bpointe, agus thosódh na páistí ag breathnú i chuile threo, teann iontais a leithéid de rud agus eilifint a bheith le feiceáil. Ba chuma cén treo inar bhreathnaigh siad, áfach, ní fhaca mo pháistí an eilifint sin riamh, cé go raibh sé, ahem, soiléir domsa go raibh sí ann.

D’fhreagair mé chuile cheist a cuireadh orm faoin eilifint, le díograis agus le fírinne, amhail is gurb é Santaí fhéin a bhí feicthe agam.

B’in ansin, seo anois. An tseachtain seo caite, bhí na garpháistí sa teach, ar cuairt. Thosaigh an réabadh. Smaoinigh mé ar an eilifint sin. Níor fhág sí an seomra riamh. 

“Féach!..” a scairt mé amach, agus iontas orm…

                                                                 ***************

Foilsíodh leagan den scéal seo sa Donegal News, san fhorlíonadh 'Súil Thart,' níos luaithe i mbliana. 

Beidh an scéilín is déanaí uaim, Cinnín Óir - An Fíorscéal, i bhforlíonadh na seachtaine seo chugainn. 

Is é Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall, eagarthóir an fhorlíonaidh Súil Thart.

Na Ticeanna Sin

Chuile mhaidin, nuair a dhúisíonn tú, bíonn sí amach romhat. Ní féidir í a sheachaint, mar thodhchaí. An méid sin ráite, murar dhúisigh tú, tá chuile sheans ann gur tháinig sí i lár na hoíche, i ngan fhios duit. Cleasaí cruthanta atá inti.
 
‘So...' déarfaidh sí leat, agus tú ag éirí as an leaba (sa chás seo, táim ag glacadh leis gur dhúisigh tú, a léitheoir),  'seo mar a shamhlaíonn tusa do lá: beidh bricfeasta agat ar dtús agus ansin siúlóid am éigin, an ea?’
 
Ag magadh fút a bhíonn sí. Bíonn tús agus deireadh gach scéal ar eolas aici cheana féin. Beidh sí ag breathnú ort ag cur ort do chuid éadaí, do do réiteach féin le rialtacht an lae, le haghaidh rialtacht an lae. Seans maith go bhfuil meangadh gáire ar a haghaidh doléite. Seans maith go dtosóidh sí ag gáire.
 
Ha ha ha!
 
Tá sí céim chun tosaigh ort agus tú ag siúl isteach sa chistin. Tá a biachlár a-lá-ceart i lámh amháin aici, agus do bhiachlár mar-is-iondúil ina lámh eile. Taitníonn greann léi. Léifidh sí do bhiachlár ar dtús:
 
bricfeasta ag a hocht,
obair ag a naoi,
siúlóid ag am lóin,
caife le cara,
dinnéar,
cúpla deoch,
teilifís,
leaba,
 
tic anseo agat, tic ansiúd agat.  An seanscéal céanna agus meirg air, a déarfaidh sí.
 
Ha ha ha!  
 
Caithfidh sí súil ghéar ar a biachlár féin, ansin:
 
glao gutháin,
garda ag an doras,
tinneas,
titim,
timpiste,
amharc,
éigniú,
aighneas.
 
Bíonn am ina cuideachta. Insíonn sé scéal nó dhó di. Breathnóidh sí ar a biachlár féin, arís. B’fhéidir go gcuirfidh sí tic anseo, b’fhéidir go gcuirfidh sí tic ansiúd.
 
Céard atá i ndán duit inniu?
 
Faraor, ní scaoilfidh an todhchaí aon rún leat, ná liom. Ach, is maith an scéalaí an aimsir. Is gearr go mbeidh a fhios againn.
 
Tic toc, tic toc…

*********************************

Foilsíodh leagan den scéal seo sa Donegal News, san fhorlíon 'Súil Thart,' níos luaithe i mbliana. Is é Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall, eagarthóir an fhorlín sin.