Na Ticeanna Sin

Chuile mhaidin, nuair a dhúisíonn tú, bíonn sí amach romhat. Ní féidir í a sheachaint, mar thodhchaí. An méid sin ráite, murar dhúisigh tú, tá chuile sheans ann gur tháinig sí i lár na hoíche, i ngan fhios duit. Cleasaí cruthanta atá inti.
 
‘So...' déarfaidh sí leat, agus tú ag éirí as an leaba (sa chás seo, táim ag glacadh leis gur dhúisigh tú, a léitheoir),  'seo mar a shamhlaíonn tusa do lá: beidh bricfeasta agat ar dtús agus ansin siúlóid am éigin, an ea?’
 
Ag magadh fút a bhíonn sí. Bíonn tús agus deireadh gach scéal ar eolas aici cheana féin. Beidh sí ag breathnú ort ag cur ort do chuid éadaí, do do réiteach féin le rialtacht an lae, le haghaidh rialtacht an lae. Seans maith go bhfuil meangadh gáire ar a haghaidh doléite. Seans maith go dtosóidh sí ag gáire.
 
Ha ha ha!
 
Tá sí céim chun tosaigh ort agus tú ag siúl isteach sa chistin. Tá a biachlár a-lá-ceart i lámh amháin aici, agus do bhiachlár mar-is-iondúil ina lámh eile. Taitníonn greann léi. Léifidh sí do bhiachlár ar dtús:
 
bricfeasta ag a hocht,
obair ag a naoi,
siúlóid ag am lóin,
caife le cara,
dinnéar,
cúpla deoch,
teilifís,
leaba,
 
tic anseo agat, tic ansiúd agat.  An seanscéal céanna agus meirg air, a déarfaidh sí.
 
Ha ha ha!  
 
Caithfidh sí súil ghéar ar a biachlár féin, ansin:
 
glao gutháin,
garda ag an doras,
tinneas,
titim,
timpiste,
amharc,
éigniú,
aighneas.
 
Bíonn am ina cuideachta. Insíonn sé scéal nó dhó di. Breathnóidh sí ar a biachlár féin, arís. B’fhéidir go gcuirfidh sí tic anseo, b’fhéidir go gcuirfidh sí tic ansiúd.
 
Céard atá i ndán duit inniu?
 
Faraor, ní scaoilfidh an todhchaí aon rún leat, ná liom. Ach, is maith an scéalaí an aimsir. Is gearr go mbeidh a fhios againn.
 
Tic toc, tic toc…

*********************************

Foilsíodh leagan den scéal seo sa Donegal News, san fhorlíon 'Súil Thart,' níos luaithe i mbliana. Is é Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall, eagarthóir an fhorlín sin. 

Ceann Oifig

Seo thíos alt a scríobh mé don iris lánGhaeilge, Súil Thart, forlíonadh a bhíonn mar chuid den nuachtán, an Donegal News, chuile mhí. Is ag deireadh mhí an Mhárta seo caite a foilsíodh leagan den scéilín seo, agus tugann sé léargas dúinn ar na srianta a bhí i bhfeidhm sa tír ag an am agus, go deimhin, tugann sé léargas dúinn ar an dul chun cinn atá déanta againn, maidir leis an gcoróinvíreas, ó shin. 

Mar a scríobh mé cheana, ní galfaire mise. Ach, maidir le fear an tí...

************************

Ceann Oifig

I láthair na huaire, tá sé molta, ag treoirlínte go leor an taobh seo tíre, gan dul níos faide ná 5K ón teach. An gcloím leis seo? Cloím. Le tamall fada anuas. Tamall an-fhada. Tamall rófhada a déarfadh duine nó dhó. Mar sin fhéin, cloím leis na treoirlínte. Siúlóid nó siopadóireacht. Taobh istigh de 5K. Sin an méid. An chuid eile den am, déanaim mar a rinne mé riamh, le blianta fada anuas, bím ag scríobh. Ní sé molta gailf a imirt. Sin an fhadhb. Domsa. Tuigfidh go leor daoine a oibríonn ón mbaile mo chás. Cloigeann cromtha agat ar do chuid oibre, do chuid smaointe gafa leis an ábhar atá idir lámha agat, ansin,

‘Fancy going for a spin?’

Nuair a bhristear isteach ar shnáithe do chuid smaointe, go háirithe má tá tú i lár taighde do dhán nó scéal nua, mar shampla, is cuma cén grá atá agat don té atá ag fancyáil spin (nó do fancyáil, fiú) seans nach é grá an chéad smaoineamh eile a rithfeas leat, agus do chloigeann á ardú agat ó do chuid oibre. Tá seans ann gur easpa ceana de shaghas éigin a bheas le feiceáil sa súil fhiata a bhain tú den ríomhaire. 

Pé scéal é, tháinig mé ar réiteach le fear an tí. Nuair is léir go bhfuilim istigh i mo cheann oifig, an áit sin i mo chloigeann ina mbíonn mo chuid smaointe ag rith fud fad na háite ag iarraidh greim a fháil ar a chéile, is fearr dó gan a bhéal a oscailt, ar fhaitíos, ahem, go dtarraingeoidh ceann acu cic air.

An rud faoi cheann oifig, is féidir leat dul áit ar bith agus tú istigh inti, gan aon imní a bheith ort faoi theorainneacha. Ní gá cloí le 5K. Ní gá cloí le tada, go deimhin. D’fhéadfá do rogha rud a dhéanamh istigh i do cheann oifig, agus ní bheadh aon duine ar an eolas faoi, maith nó olc. 

Anois, nílimse ag moladh go dtabharfá tús áite do smaointe olca, ná a dhath mar sin. Is fearr, b’fhéidir, díriú ar na smaointe cineálta, ar fhaitíos go mbuailfeadh ráig fheirge tú, gan choinne, agus go mbeadh fonn ort, ahem, cic a tharraingt ar dhuine éigin. Tá treoirlínte ann dá leithéidí sin, an dtuigeann tú – de réir dlí, níl cic ceadaithe.

Idir anois agus deireadh na ráige, beidh mise gnóthach i mo cheann oifig. Is inti atá mo chuimhní. Tá aiféala orm, a léitheoir, ach caithfidh mé imeacht, anois. Feicim smaoineamh ag rith le ceann de mo chuid cuimhní…

**********************

Is é Seán Mór Ó Daimhín, Oifigeach Forbartha Gaeilge ag Comhairle Contae Dhún na nGall, eagarthóir na hirise, Súil Thart. 

An Chúirt Filíochta - Oireachtas na Samhna 2021

Mar a tharla anuraidh, beidh An Chúirt Filíochta á seoladh go fíorúil i mbliana. Tá barántas na bliana seo (féach thíos) seolta ag an Sirriamh Gníomhach uasal, Proinsias Mac a'Bhaird, agus beidh mé féin agus Bríd Ní Mhóráin ag coinneáil súil ghéar air, ar fhaitíos go bhfágfaidh sé muide aon rud ar lár. 

Arís i mbliana, is físeáin atá uainn, a chairde, le go mbeidh An Chúirt Filíochta páirteach mar chuid d'Oireachtas fíorúil na Samhna seo. 29 file a ghlac páirt ann anuraidh, agus is féidir an físeán álainn sin, a chuir Proinsias le chéile, a fheiceáil anseo. 

Tá an Treoir Taifeadta ag bun na blagmhíre seo (féach thíos), agus is féidir bhur n-iarrachtaí a thaifead, agus an físeán a sheoladh, mar aon le téacs an dáin, chuig Proinsias ag pmacabhaird ag gmail ponc com, ar ríomhphost, ar WeTransfer, nó chuig WhatsApp uimhir (086)2318698. 

Iarrtar oraibh focail an dáin a sheoladh, a chairde, mar cuirfidh Proinsias fotheideal le do dhán, le go mbeidh an lucht féachana in ann focail an dáin a léamh agus a chloisteáil uait, ag an am céanna. 

Tá agaibh go dtí Luan, 4 Deireadh Fómhair - beidh obair theicniúil le déanamh ag Proinsias in am don seoladh fíorúil, agus is fearr na físeáin a bheith aige faoin dáta sin, mura miste libh. Dán amháin (nó dhá dhán ghairide) atá ag teastáil, ach gan dul thar 3 nóiméad ar an bhfíseán, le bhur dtoil.

Táimid buíoch de lucht Oireachtas na Samhna as an deis a thabhairt dúinn bheith páirteach san Oireachtas fíorúil, arís i mbliana - tá ardán domhanda á chur ar fáil acu le go mbeidh deis ag filí na tíre seo filíocht na Gaeilge a cheiliúradh arís.

Seo chugaibh Barántas na bliana seo,

                                                                 Barántas

Do Bhaird, Filí agus Ollaimh Bhanbha, beannachtaí!

Whereas, tá sé de nós ársa ag éigse Éireann, olagón géar a dhéanamh faoi dhroch-chás Inis Eagla [sic], bhí sé de chlú aici riamh anall, in am an ghátair, port níos dóchasaí a sheinnt do phatrún fial.

Be it known, go bhfuil an ghrian ag éirí an athuair ar chlár na nGael, dóchas faichilleach le brath i measc maca Mhíle go bhfuil an phlá réabtha ag dul in éag. Caoineofar a bhfuil ar lár ach breathnófar chun cinn le súile úra. Ach an mairfidh ár ndóchas i bhfad nó an mbáfar é faoi thonn iombháite? Cén dóchas atá acu siúd ar cás leo aer agus farraigí an domhain nó a bhfuil cúram acu dár ndeirfiúracha i mbrá sna críocha thoir?

Whereas, tá saol úr le cruthú againn nó, ar a laghad, seansaol le hathshamhlú againn, cén treoir, spreagadh agus misneach a thabharfaidh filí Fódhla do na cluasa a éistfear leo?

Ordaítear duit mar sin, subpoena ad testificum, fianaise a thabhairt do Chúirt a eagrófar tráth na Samhna, le solas a chaitheamh ar an todhchaí, ar an timpeallacht agus ar ghrúpaí Taliban sa bhaile is i gcéin.  

Tugtha faoi mo lámhsa [le húdarás incheistithe] ar an lá seo, an tríú lá dhéag de mhí Mheán Fómhair, Bliain ár dTiarna Dhá Mhíle Fiche is a hAon.         

 

                                                     PROINSIAS MAC A’ BHAIRD

                                                                         Sirriam gníomhach

 God Save The King!

 *****************

 TREOIR TAIFEADTA d’FHÍSEÁN OIREACHTAS NA SAMHNA 2021

Aimsigh do Shuíomh Taifeadta:

Bí airdeallach maidir leis an spás agus leis an gcúlra a roghnóidh tú mar gur ionann an fhíseán a thaispeáint go poiblí agus cuireadh a thabhairt d’aíonna isteach sa spás sin;

Cinntigh go mbeidh tú ar do chompord agus go mbeidh gach ní a bheidh ag teastáil uait in aice láimhe agat sula dtosóidh tú;

Déan tástáil roimh ré lena chinntiú go bhfuil dóthain solais sa spás le go mbeidh tú le feiceáil go soiléir.

An Suíomh Taifeadta:

Déan cinnte go bhfuil tú i seomra ciúin in áit nach mbeidh:

 Fothram ar bith;

 Macalla ar bith; ná

 Aon innill leictreonacha ar siúl sa chúlra. 

Fearas atá molta:

 Fón Póca nó Ipad le ceamara ar ardchaighdeán;

 Seastán tríchosach beag (mura bhfuil an trealamh seo agat, socraigh suas an fón póca nó

an ipad ar dhromchla mín, cothrom, os do chomhair amach agus daingnigh ansin é ionas

nach mbeidh aon bhaol go dtitfidh sé nó go mbeidh sé ag luascadh.)

An Taifead:

 Ar do cheamara, roghnaigh an socrú le haghaidh íomhá tírdhreacha (ar mhóramh na bhfearas níl le déanamh ach an fearas féin a iompú ar a thaobh;

 Socraigh tú féin os comhair an cheamara ionas go mbeidh tú le feiceáil ó do bhásta aníos go barr do chloiginn, ach fág neart spáis thar timpeall ort féin;

 Bí chomh nádúrtha agus is féidir leat ach b’fhearr gan an iomarca útamála ná bogadh thart a dhéanamh le linn an taifeadta.

 Bíodh do script réidh agat!

Nuair a bheidh an fhíseán críochnaithe agat:

 Sábháil an fhíseán; agus

 Seol é chuig an duine cuí ar WhatsApp, Ríomhphost nó WeTransfer.

Beidh Louise Ní Dháibhéid (louise@antoireachtas.ie) ar fáil le comhairle a chur ort má bhíonn aon cheist agat.

Duinelipéadú

Nuair a bhí mise i mo dhéagóir, fadó fadó fadó, bhínn ag breathnú ar chlár grinn, as Meiriceá ceapaim, a bhíodh ar siúl ar an teilifís in Éirinn an t-am sin. Ní cuimhin liom ainm an chláir, ná mórán eile faoin gclár, ach bhí radharc amháin a d'fhan liom, ar feadh mo shaoil...

Altra (banaltra a tugadh orthu an t-am sin) a bhí ar thóir oibre, agus chuir sí glaoch gutháin ar fhear a bhí ar thóir altra baile, de réir an méid a bhí leite aici ó fhógra i nuachtáin. (B'shin an chéad uair a chonaic mé 'scáileán roinnte', freisin, ach sin scéal nach mbaineann leis an scéal seo ar chor ar bith, ach amháin gur rith an chuimhne sin liom, ahem, anois díreach.) 

Pé scéal é, chuaigh an comhrá fóin rud éigin mar seo,

Altra:    'Hello, is that Mr. Cibésloinneabhíair? 

Fear:    'It is...who wants to know? And, speak up...I'm a little old, and a lot deaf.'

Altra:    'My name is Miss Cibésloinneabhíuirthi, and I want to apply for the nurse's job you  advertised.  Before we start discussing it, I think you should know that I am coloured.

Fear:    Did you say coloured?

Altra:    Yes. Is that a problem?

Fear:     Why, what colour are you?  

Tá mo shaol caite agam ag breathnú ar dhaoine mar dhaoine. Ní maith liom lipéid. Samhlaím, nuair a chloisim dath (gorm, dubh, geal, bán, buí) curtha ar dhuine, go bhfuil muid á scaradh amach ó dhaoine eile, ar bhealach amháin nó ar bhealach eile. 

Maidir leis an leagan nua 'duine de dhath' atá faoi chaibidil le lá nó dhó anuas, an bhfuil gá ar chor ar bith leis an 'de dhath' ar an 'duine' is cuma 'what colour' iad? Is daoine muid, le craiceann orainn uilig, agus tá dath de shaghas éigin ar chraiceann chuile dhuine beo againn. 

Baineadh an 'ban' as 'banaltra' agus is maith as é. An bhfuil gá le duinelipéadú? 

Anois, ná tosaígí mé ar an nath sin 'fell pregnant' le bhur dtoil...sin scéal eile...hmmmm.         

Míoca

Nuair a dhíolamar an seanteach, thógamar ár dteach nua, Ceann Scríbe, taobh leis, dhá bhliain déag ó shin. Fíorú brionglóide. Gasúir tógtha. Morgáiste íoctha. 

Ó tharla an seanteach ceannaithe againn am a raibh tithe i bhfad níos saoire ná mar atá anois, bhíomar in ann an teach nua a thógáil, agus cúpla pingin a chur go leataobh don 'rainy day' - tá muid ag dul anonn in aois, an dtuigeann sibh, agus ní bhíonn an todhchaí i gcónaí cineálta le daoine atá ag dul anonn in aois; caithfear a bheith ciallmhar agus cúramach. 

Bhíomar cúramach. Bhuel, sin mar a cheap muid, pé scéal é. Is beag a cheapamar ag an am go raibh an 'rainy day' ag dul ag titim sa mhullach orainn níos luaithe ná mar a shamhlaíomar, agus go mbeadh baint nach beag ag 'rainy days' lenár gcrá. 

An bhfuil míoca sna bloic a choinníonn díon os ár gcionn? Sin ceist mhaith. Tógadh an teach aimsir na mbloc lochtach, agus is ón gcomhlacht céanna a cheannaíomar na bloic agus a cheannaigh go leor daoine eile ag an am. 

Le trí bliana anuas, chomh luath agus a d'fheicfeadh fear an tí aon scoilt ag teacht ar na ballaí, líon sé an scoilt. Ar fhaitíos na bhfaitíos, cheannaíomar péint speisialta (agus an-daor) le cur ar an teach, péint a choinneodh an bháisteach ó na bloic, agus a chuirfeadh stop le tuilleadh scoilteanna, bhí súil againn. Má théann taise agus bloic-le-míoca i dteagmháil lena chéile, scoilteann an bloc, agus tarlaíonn rudaí mar seo. 

Más rud go bhfuil úinéirí tí in amhras faoi na bloic ina dtithe, caithfear tástáil a fháil déanta, le go mbeidh deis acu cúiteamh de shaghas éigin a fháil ón rialtas, le rudaí a chur ina gceart. Cosnaíonn an tástáil €6000 nó mar sin, agus beidh ar úinéirí na dtithe an méid sin a íoc, as a bpócaí fhéin, sula mbeidh baol ann go bhfaighidh siad pingin rua. 

De réir mar a thuigim, 80% de chostas atógáil an tí atá i gceist, má éiríonn le hiarratas an úinéara. Níl costas aon gharáiste ná aon chlaí teorann a tógadh leis na bloic chéanna san áireamh sa 80% sin, go bhfios dom, agus níl aon réiteach ann a chuideodh le costas stórála ábhar an tí, ná le costas cóiríochta cíosa a íoc don úinéir agus a theaghlach, fhad is atá an teach-le-míoca á chur ina cheart. 

Tá go leor faoin scéal seo nach dtuigim.  

Más rud gur chloígh an comhlacht, mar a mhaíonn siad, 'with all relevant Government standards, regulations and specifications' cá raibh na rialtóirí, agus cé atá freagrach as an bpraiseach seo? 

Cén fáth a gceapann an rialtas go mbeadh aon úinéir tí in ann costas 20% sa bhreis a íoc ar theach as ar íoc siad a ndóthain cheana?

Cén fáth an bhfuil an oiread sin éagsúlachta idir thorthaí na dtástálacha atá déanta go dtí seo? Más fíor an méid a chloisim, tá tithe ann a moltar iad a leagan, tithe eile agus moltar nach gá ach an balla amuigh a leagan? 

Níl a fhios agam céard atá romhainn mar úinéirí, ach tá imní romhainn chuile lá beo. Níl a fhios agam céard a tharlóidh do Cheann Scríbe, ach tá a fhios agam an méid seo, a léitheoirí, ní maith liom an cineál tromaíochta a fheicim ag tarlú, ar na meáin shóisialta. 

Cibé duine, comhlacht nó rialtas atá freagrach as an bpraiseach seo, ní cheart go mbeadh aon tromaíocht á dhéanamh ar oibrithe comhlachta, ar ghaolta úinéirí chomhlachta, ná ar dhaoine atá ag ceannach ábhar ón gcomhlacht i gceartlár na faidhbe seo. Ní hiadsan atá freagrach as na bloic lochtacha. 

Víreas agus Vacsaín

Seo an scéal, 

chláraigh mise, agus cara liom i nGaillimh atá ar chomhaois liom, don vacsaín, ar líne. Ar an lá ceannann céanna. I bhfoisceacht cúpla nóiméad dá chéile. 

Fuair sise a vacsaín inné, i nGaillimh. Chuile dhuine ar a haithne, i nGaillimh, atá níos sine ná í, agus a chláraigh don vacsaín, tá an vacsaín faighte acu. 

Anseo, i nDún na nGall, fuair fear ar m'aithne, 66, téacs an tseachtain seo caite, le bheith i Leitir Ceanainn le haghaidh vacsaín a fháil, inniu. Sea, tá sé 66. Chláraigh sé in am. Ach an oiread liom fhéin. Már a dúradh linn/iarraidh orainn/moladh dúinn a dhéanamh. Cloím leis na treoirlínte.

Tá daoine eile ar m'aithne, atá níos óige ná é, ach níos sine ná mise, nach bhfuil focal cloiste acu fós. Ach an oiread liom fhéin. 

Ar fhaitíos na bhfaitíos, chuir mé scairt ar an FSS, le fáil amach an raibh gach rud i gceart le m'iarratas. Tá. Gheobhaidh mé téacs, am éigin roimh an 15 Bealtaine. Sin téacs. Ní vacsaín. Téacs. Le coinne luaite ann. Tá súil agam. 

Tá Dún na nGall coinnithe ar gcúl, shílfeá.  Tá a fhios ag madraí an bhaile é sin. 

Nuafhocal na Bliana Nua

Aimsir na deimhneachta am na dearfachta.